حوزه/ ثبت نام 3000 روحانی فعال در عرصه فضای مجازی/تشکیل 120 گروه تبلیغی و ارتقاء آن به 400 گروه در سال آینده/شناسایی 250 نخبه تبلیغی/ساخت مستند 42 قسمتی سفرهای نور به منظور معرفی عملکرد روحانیون تبلیغ جهادی/ برگزاری دورههای یکساله شناخت فرق و ادیان و مذاهب برای مبلغان و ... تنها گوشهای از عملکرد پرحجم معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم است که حجتالاسلام والمسلمین روستاآزاد در گفتوگوی تفصیلی با خبرنگار خبرکزاری «حوزه» در میان گذاشته است.
مشروح این گفتوگو در ذیل میآید.
* در ابتدا، درباره تاریخچه شکل گیری معاونت فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات بگویید.
دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم در 16 اردیبهشت 58 به صورت رسمی تأسیس شد و جزو اولین نهادهایی است که به دستور حضرت امام(ره)، مبنی بر این که مرکزی تبلیغی در کنار حوزه علمیه قم باشد، آغاز به کار نمود.
* آغاز فعالیتهای تبلیغی دفتر تبلیغات از چه زمانی آغاز شد؟
به نقل مؤسسین دفتر تبلیغات، فعالیتهای دفتر پیش از تشکیل رسمی آن وجود داشته است که از جمله آنها میتوان به فعالیتهای قبل از رفراندوم 12 فروردین اشاره نمود. در این مناسبت، نزدیک به 2 هزار نفر از طلاب و فضلای حوزه علمیه قم از سوی این مجموعه به سراسر کشور اعزام و عهدهدار وظیفه آگاهی بخشی و ترغیب مردم به شرکت در این انتخابات شدند.
* نخستین حرکت تبلیغی بعد از انقلاب
عملکرد این مجموعه در این فعالیت تبلیغی، در مشارکت گسترده مردم در انتخابات، نقش بسزایی داشت که حضور بیش از 98 درصد مردم، گواه بر این سخن است. پس از برگزاری این انتخابات با شکوه و نقش آفرینی مبلغان در آگاهسازی مردم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به صورت رسمی آغاز به کار نمود و تمامی هزینههای ساختمانی و اجرایی آن نیز از سوی حضرت امام (ره) تأمین میشد.
* معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات چه زمانی آغاز به کار کرد؟
پس از تشکیل رسمی این دفتر، نخستین معاونتی که در آن شکل گرفت، مجموعه جذب، آموزش، ساماندهی و اعزام مبلغان به سراسر کشور بود که این معاونت در کنار این کار، امور آموزشی مبلغان و دانشافزایی آنها را نیز عهدهدار بود. در آن زمان کلاسهای آموزشی با حضور بزرگان انقلاب مانند مقام معظم رهبری، آیتالله بهشتی، آیتالله هاشمی رفسنجانی و... برگزار میشد.
این معاونت با تمرکز بر جذب و آموزش و ساماندهی و اعزام مبلغ در ابتدا شکل گرفت و در ادامه، دیگر معاونتها و مراکز نیز در دفتر تبلیغات اسلامی تشکیل شد.
* معاونت از چه بخش ها و اداراتی تشکیل شده است؟
از سه اداره کل برنامهای، شامل اداره کل امور تبلیغی، اداره کل اطلاعرسانی و تبلیغ نوین و مرکز آموزشهای کاربردی تشکیل شده است. در این راستا، اداره کل امور تبلیغی، جذب و ساماندهی و اعزام مبلغ را دنبال میکند، اداره کل تبلیغ نوین در عرصه تبلیغات مکتوب، رسانهای و مجازی تلاش میکند و مرکز نیز به دنبال برگزاری دورههای پودمانی، آموزشی و تخصصی برای مبلغان است. در کنار این سه اداره کل، ادارات و بخشهای دیگری نیز در عرصه ستادی در حال فعالیت هستند.
* جذب و ساماندهی و در ادامه اعزام مبلغان چگونه انجام میپذیرد؟
در اداره کل امور تبلیغی تمامی امور جذب و ساماندهی و اعزام و تفکیک سطوح مختلف مبلغان انجام میشود. در این اداره مبلغان به چهار رده و پایه تقسیم میشوند؛ نخستین رده تبلیغی را بشیران جوان تشیکل میدهند. در این رده تبلیغی، از ظرفیت تبلیغی طلاب جوان در پایههای تحصیلی 4 تا 6 حوزه که معمم نیستند و کارهای تبلیغی رسمی را انجام نمیدهند، استفاده میشود. این افراد در صورتی در سه دوره اعزامی حضور داشته باشند و در ارزیابیها امتیاز کافی را به دست آورند، به عنوان مبلغ رسمی دفتر تبلیغات اسلامی به فعالیت میپردازند.
بشیران جوان در کانونهای مساجد و تبلیغ چهره به چهره فعالیت میکنند که در رمضان امسال بیش از 1500 نفر به مناطق مختلف اعزام شدند.
رده دیگر مبلغان، گروههای تبلیغی هستند؛ از جمله سیاستهای دفتر تبلیغات اسلامی، تقویت گروههای تبلیغی است که ساماندهی آنها نقش زیادی در فعالیتهای فرهنگی و تبلیغی دارد. این گروهها حداقل 6 و حداکثر 40 نفر هستند که بعد از رسمیت یافتن گروه تبلیغی، آنها از سوی دفتر تبلیغات اسلامی، در منطقهای از کشور حضور یافته و به انجام کارهای تبلیغی میپردازند. حضور اینها در مناطق تبلیغی به صورت مستمر است. ما به دنبال این هستیم که از این گروههای تبلیغی به صورت جدی حمایت کنیم.
* چند گروه تبلیغی در دفتر تبلیغات دارای مجوز هستند؟
تا کنون 120 گروه تبلیغی از دفتر تبلیغات اسلامی مجوز رسمی گرفتند که بر اساس برنامهریزی صورت گرفته، قرار است این گروههای تبلیغی در سال آینده به 400 گروه برسند.
گروه دیگر از مبلغان، مبلغان عمومی هستند که در چهار سطح 1، 2، 3 و 4 رده بندی میشود که تا کنون نزدیک به 40 هزار پرونده تبلیغی در دفتر تبلیغات تشکیل شده است.
گروه دیگر از مبلغان، نخبگان تبلیغی و مبلغان برتر که در در چند سال اخیر این رده از مبلغان در دفتر تبلیغات اسلامی تشکیل شده است. در این گروه، مبلغانی که از ویژگیهای خاصی از نظر جذب مخاطب و اثربخشی اجتماعی برخوردارند، شناسایی و ساماندهی میشود. تا کنون 250 نفر در این عرصه شناسایی و ساماندهی شدهاند.
* نخبگان تبلیغی دارای چه ویژگیهایی هستند و چگونه انتخاب میشوند؟
پس از این که امتیازات تبلیغی، تدریسی و... مبلغان در کمیتهای تخصصی بررسی شد، در صورت کسب امتیازات لازم و رأیگیری در شورای عالی نخبگان، این افراد را به عنوان نخبگان تبلیغی معرفی میکند. از این مبلغان حمایتهای خاصی صورت میگیرد و از تواناییهای تبلیغی آنها نیز بیشتر استفاده میشود. لازم به ذکر است، اعزام مبلغان نخبه، تنها در مناسبتهای تبلیغی نیست، بلکه در ایام مختلف سال بر حسب نیاز انجام میشود.
حجج الاسلام والمسلمین نظری منفرد و صالحی خوانساری از اساتید حوزه، رفیعی، عضو هیئت علمی جامعهالمصطفی العالمیه، زمانی، معاون بینالملل حوزههای علمیه، نواب، مسئول دبیرخانه شورای عالی حوزههای علمیه و معاون فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از اعضای این شورا میباشند.
* در کنار حمایت خاص از مبلغان نخبه، نحوه حمایت از مبلغان سه گروه اول چگونه است؟
گام نخست جذب مبلغان است که در این راستا آموزشهای بدو تبلیغی شامل 50 ساعت آموزش به آنها ارائه میشود و در ادامه پس از قبولی در آزمون کتبی، شفاهی، آزمون منبر و... به صورت رسمی در دفتر تبلیغات اسلامی جذب میشوند.
بعد از تشکیل پرونده مبلغان، آنها در سامانه اینترنتی «سمتا» ثبت میشوند که به وسیله این سامانه و به صورت اینترنتی تمامی امور تبلیغی شامل دریافت احکام تبلیغی، ارائه گزارش تبلیغی و... را انجام میپذیرد. همچنین بعد از حضور مبلغان در مناطق تبلیغی، از آنها گزارش گیری شده و بر حسب منطقه تبلیغی، حمایتهای مادی از آنها انجام میشود.
* ضرورت راهاندازی سامانه سمتا برای مبلغان چه بود؟
در گذشته امور مربوط به اعزامها به صورت حضوری انجام میشد این مسئله مبلغان را با مشقتها و صرف زمان زیاد برای دفتر تبلیغات همراه میساخت؛ امروز با توجه به این که نیازها به صورت شهرستانی اعلام میشود، مبلغان با مراجعه به سایت سمتا و پس از تأیید دفتر تبلغات اسلامی، مشخصات مبلغ به سازمان تبلیغات شهرستان مربوطه اعلام میشود که در صورت اعزام مبلغ و استقرار آن در منطقه تبلیغی، بلافاصله حضور وی در سایت ثبت میشود.
در این سیستم، تمام نمایندگیهای سازمان تبلیغات که نزدیک به 400 نمایندگی در سراسر کشور میباشد، دارای کد کاربری و پسورد هستند و با مراجعه به شناسه کاربری خود، میتوانند اعلام نیاز کرده و دفتر تبلیغات نیز مبلغان مربوطه را به آنها معرفی نماید.
* با توجه به این که جمعیت بزرگی از خانواده حوزه را بانوان طلبه تشکیل میدهند، برای فعالیتهای تبلیغی آنها برنامهای وجود دارد؟
با توجه به محدودیتهای مبلغان خواهر و همچنین وجود مشکلاتی در اعزام آنها، اعزام گسترده آنها در شرایط حاضر ممکن نیست، ولی با امکانات و شرایطی امروزی، در مناسبتهای تبلیغی نزدیک به 400 خواهر مبلغه به مناطق تبلیغی اعزام میشوند. برخی از این مبلغهها به همراه همسران خود در منطقه تبلیغی حضور مییابند و برخی نیز در محلهایی مانند خوابگاههای دانشجویی، و... فعالیت میکنند.
* در مناسبتهای مختلف، همایشهای ویژه مبلغان برگزار میشود؛ درباره ضرورت برگزاری این همایشها بگویید.
سالانه متناسب با نیازها، همایشهایی برای مبلغان برگزار میشود؛ برخی از این همایشها در ابتدای تبلیغ، جنبه توجیهی برای مناسبتهای بزرگ تبلیغی است که در این همایش مسئولان کشوری از جمله مراجع تقلید و یکی از رؤسای قوا حضور مییابند.
در کنار اینها، همایشهای علمی و محتوایی نیز بر حسب نیاز برای مبلغان در قم و شعب دفتر تبلیغات اسلامی در دیگر شهرها برگزار میشود.
* از جمله ادارات معاونت فرهنگی تبلیغی، اطلاعرسانی و تبلیغ نوین است؛ این اداره عهدهدار چه وظایفی میباشد؟
اداره از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول اطلاعرسانی شامل، ارسال پیامک به مبلغان، تقویت محتوایی سایت سمتا و... است و بخش دیگر تبلیغ نوین است که در آن اطلاعات همه مبلغان خواهر و برادر در قم و شهرستانها، در مجموعهای ثبت میشود و از ظرفیتهای تبلیغی نوین مانند فضای مجازی و رسانهای آنها استفاده میگردد. بر اساس جشنوارهای که در این راستا با عنوان جشنواره تبلیغ نوین از سوی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، اطلاعات 4 هزار نفر از مبلغان که در عرصه تبلیغ نوین حضور داشتند، جمع آوری شد.
تبلیغ نوین شامل تبلیغ مجازی، تبلیغ رسانهای و تبلیغ مکتوب است؛ منظور از تبلیغ مکتوب در این عرصه، تولید و انتشار بروشور، پازلهای بازی و سرگرمی و... است.
از جمله کارهای انجام شده دراین عرصه، ساماندهی و جهتدهی به فعالیتهای مبلغان درفضای مجازی و رسانهای است. بر این اساس حضور مبلغان در صفحههای اجتماعی، تالارهای گفتوگو و... به صورت هماهنگ برگزار میشود. در این راستا با مرکز ملی فضای مجازی کشور، تفاهمنامهای امضا کردهایم که امید است شاهد حضور بیشتر و مؤثرتر مبلغان در این عرصه باشیم.
* به نظر شما حضور حوزه در فضای مجازی که یکی از عرصههای پرمخاطب به ویژه در میان نسل جوان دارد، چگونه بوده است؟
حوزه باید سهم خود را در این فضای مجازی به شکل ملموسی نشان دهد. این حضور باید به صورت ساماندهی شده و همافزایی شده وجود داشته باشد. این روند در عرصه فضای رسانه شامل رسانه ملی و عرصه چند رسانهای نیز وجود دارد. باید حضور حوزویان در این عرصه مضاعف شود تا بتواند کارهای بزرگی را رقم زند. در این زمینه عرضه بستههای حمایتی شامل محتوای تبلیغی و علمی و هم افزا کردن مبلغان در کنار هم میتواند مؤثر باشد تا در فضای مجازی و رسانهای حضور فعالی داشت.
نسل جوان امروز با فضای مجازی و رسانه ارتباط نزدیکی دارد که نباید از آن غفلت کنیم.
* در حال حاضر دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم چه تعداد مبلغ در فضای مجازی ساماندهی کرده است؟
نزدیک به 3000 نفر در فضال مجازی در جشنواره تبلیغ نوین ثبت نام کردند که در این عرصه حضوری پررنگ دارند. ما باید بدانیم تبلیغ منبر و چهره به چهره نقش زیادی در فعالیت های دینی و تبلیغی دارد، ولی در فضای مجازی کارهای انفرادی نقش چندانی نمیتواند ایفا نماید، از این رو لازم است هم افزایی در این عرصه صورت گیرد.
* در عرصه رسانه چه اقداماتی انجام گرفته است؟
کارهای صورت گرفته در عرصه تبلیغ رسانهای، ساخت فیلمهای کوتاه است. انتقادی که از سوی طلاب وجود دارد، عدم استفاده صدا و سیما از ظرفیت طلاب و حوزویان است در این راستا با همکاریهای صورت گرفته با آقای تورنگ، مدیر گروه معارف شبکه سه سیما، آقای گروسی، مدیر شبکه قرآن و دبیر معارف شبکههای سیما، طرح مشترک مستند مبلغان با نام «سفرههای نور» در دستور کار قرار گرفت که این مجموعه در 44 قسمت ساخته شد و پخش شد این مستند حضور طلاب در عرصههای مختلف تبلیغی را به نمایش گذاشته است.
* بازخورد پخش چنین مستندی چگونه بود؟
بر اساس بازخوردی که گرفتیم، استقبال خوبی از پخش این مستند وجود داشت.
* درباره فعالیت اداره کل آموزشهای کاربردی این معاونت بگویید.
آموزشهای کاربردی از بدو تشکیل معاونت فعال شده و آموزش مبلغان را در قالب دورههای پودمانی دنبال میکند. هدف از فعالیت این اداره، توانمندسازی مبلغان جهت ورود به عرصه تبلیغ است. میدانیم که آموزشهای حوزه در عین تقویت علمیت طلاب، برای تقویت تواناییهای تبلیغی ناکافی است، از این رو آموزشها و مهارتهای خاصی به طلاب و مبلغان ارائه میشود.
* در این آموزشها چه آموزههایی به طلاب ارائه میشود؟
آموزشهای پودمانی در بدو تبلیغ شامل آموزش معارف تبلیغی است. تمامی طلاب برای ورود به عرصه تبلیغی لازم است در این دورهها شرکت نمایند. آموزشهای دیگر شامل برگزاری دوره آموزشی تربیت مربی کودک و نوجوان است که هر ساله 30 طلبه خواهر و 30 طلبه برادر آموزش داده میشوند و گواهی تربیت مربی را کسب میکنند.
بخش دیگری که در سالهای اخیر اهتمام ویژهای به آن شده است، ارائه آموزشهای تخصصی با رویکرد نقد فرق انحرافی است. این دوره با عنوان «دوره تربیت مربی معارف اسلامی» برگزار میشود که این دوره در دورههای مختلف که بر حسب نیازهای منطقه و زمان، با رویکرد نقد وهابیت، نقد بهائیت، نقد فرقههای انحرافی، صوفیگری و... است، تشکیل میشود.
این دورهها، شامل دورههای یک ساله است که شرکت کنندگان در 250 ساعت کلاس درس حضور مییابند و به عنوان مبلغ تخصصی انتخاب میگردند. این برنامه تا کنون در قم و دیگر شهرستانها شامل خوزستان، دزفول، شیراز و دیگر شهرها برگزار شده است.
* با توجه به ضرورت مطرح کردن مباحثی پیرامون نقد وهابیت، بهائیت و...، برنامهای برای مناطقی که با حجم وسیعی از فعالیت این گروههای انحرافی روبرو هستند، دارید؟
دفتر تبلیغات اسلامی در کنار دورههای بلند مدت خود ویژه مبلغان، دورههای کوتاه مدت چند روزه و حتی یک روزهای برای طلاب و مبلغان و اساتید و مربیان دینی در سراسر کشور برگزار میکندکه تا کنون بیش از 1500 دوره در این راستا برگزار شده است. این دورهها در راستای مرزبانی از مکتب اهلبیت علهیمالسلام است.
* در عرصه تولیدات چه اقداماتی صورت گرفته است
در عرصه تولیدات، کارهای ارزشمندی داشتهایم انتشار کتابهای رهتوشه مبلغان است که در موسم رمضان و محرم در تیراژ بالایی منتشر و در اختیار مبلغان قرار میگیرد. نرمافزار رهتوشه مبلغان نیز در حال آمادسازی است که تمامی رهتوشههای دفتر تبلیغات از ابتدا تا کنون در آن جمعآوری شده است. این نرم افزار شامل 17 سال رهتوشه رمضان، 17 سال رهتوشه محرم و برنامههای تابستانی ست که امید است در محرم امسال در تیراژ 100 هزار نسخه عرضه گردد.
نشریه مرزباننامه نیز از جمله تولیدات دفتر تبلیغات اسلامی در راستای آگاه سازی جامعه به جریانهای انحرافی مهدویت، تبلیغات مسیحیت، وهابیت، بهائیت و... میباشد.
مجموعه کامل مرزبانی از مکتب اهلبیت علیهمالسلام در پنج موضوع، شامل، نقد وهابیت توسط حضرت آیتالله سبحانی، تصوف، توسط حجتالاسلام والمسلمین خسروپناه، بهائیت توسط حجتالاسلام والمسلمین روزبهانی و موضوعات عرفانهای نوظهور و مسیحیت در بستهای صوتی و تصویری وجود دارد که تا کنون 100 هزار نسخه از آن عرضه شده است.
مجموعه سوم، مجموعه شیعه شناسی است، که شامل مباحثی چون هویت شیعه، نگاه شیعه به نبوت و معاد و... میباشد. این مجموعه در قالب شیعهشناسی به صورت فایلهای صوتی و تصویری در اختیار مبلغان قرار میگیرد.
* در مناسبتهای تبلیغی مانند محرم و رمضان، چه تعداد مبلغ به مناطق مختلف کشور از سوی دفتر اعزام می شوند؟
در این مناسبتها، هر نوبت بین 8 تا 9 هزار نفر از دفتر تبلیغات اعزام میشود که بیش از 80 درصد آنها از قم اعزام میشوند.
* با وجود 40 هزار پرونده تبلیغی در دفتر تبلیغات، چرا تنها 8 تا 9 هزار نفر در ایام تبلیغ، اعزام میشوند؟
این تعداد پرونده از بدو فعالیت دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم تشکیل شده است از این تعداد، تنها 15 هزار پرونده فعال وجود دارد. البته باید بدانیم متأسفانه اهتمام برخی طلاب نسبت به مسئله تبلیغ، آنگونه که باید، نیست؛ برای نمونه برای رمضان امسال 6 هزار نفر سهمیه اعزام در اختیار دفتر تبلیغات اسلامی بود که این تعداد تکمیل نشد. البته با توجه به فعالیت مجموعههای دیگر در این عرصه، این مسئولیت که بر دوش حوزه است را در حاشیه قرار میدهند.
* از اقدامات خوب دفتر تبلیغات، برگزاری کنگره تجلیل از علما و بزرگان است که با استقبال بزرگان حوزه نیز همراه بود؛ برای آینده چه برنامهای در این راستا دارید؟
همایشها و کنگرههای علمی که ناظر به بررسی آثار و اندیشههای متفکران شیعه بود، در گذشته توسط معاونت پژوهش دفتر تبلیغات برگزار میشد که شامل کنگره شهید اول و شهید ثانی، کنگره آخوند خراسانی، کنگره علامه بلاغی، کنگره مرحوم شرفالدین و... بود. امسال پیشنهاد شد به لحاظ ترویج و ارائه الگوی تبلیغی و ترویجی در میان طلاب، شخصیتهایی که در این عرصه نیز جامعیت دارند، معرفی شوند که در این عرصه آیتآلله مهدی آصفی از علمای بزرگوار و مؤثر در ایران و عراق از نظر اجتماعی و فرهنگی و تبلیغی مد نظر قرار گرفت.
حضرت آیتالله آصفی، ویژگیهای خاصی دارند جامعه حوزوی ما کمتر از آنها بهرهمند است؛ ایشان دارای بیش از 15 جلد تألیفات فارسی و عربی هستند که عمده آنها، تألیفات کاربردی و نیازهای مبتلابه جامعه است. حضور پررنگی در عرصه اجتماع و رسیدگی به نیازمندان و فقرا در ایران و عراق و افغانستان دارند و در عین حال، زندگی سادهای را برگزیدهاند. کنگره آثار ادبی و فارسی ایشان در حال تصحیح اولیه است و مصاحبههای زیادی با شخصیتهای ایران وعراق درباره شخصیت ایشان انجام پذیرفته است. همچنین بیش از 45 مقاله علمی درباره ایشان سفارش داده شده که تعدادی از آنها نوشته شده است. امید است با تمهیدات و مقدمات لازم، اواسط مهرماه جاری، شاهد برپایی کنگره افکار، اندیشهها و آثار حضرت آیتالله محمد مهدی آصفی باشیم.
* معاونت فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی چه چشماندازی را برای خود در آینده ترسیم کرده است؟
از جلمه این برنامهها، توسعه کیفی و کمی ساختار موجود است. ساختار موجود ساختار خوبی در قالب تبلیغ چهره به چهره و تبلیغ نوین و عرصه آموزش است که باید از نظر کیفی و کمی توسعه یابد؛ منظور از توسعه کیفی این است که در عرصه آموزشها، باید بیشتر به سمت آموزشهای تخصصی حرکت کنیم و مبلغانی تربیت شوند که بتوانند نیازهای مناطق مختلف را از نظر علمی و فکری و محتوایی تأمین کنند. در چند ماه اخیر واحد اعزام تخصصی در این معاونت راهاندازی شد که بر اساس آن تمامی مبلغانی که دارای تخصصهایی هستند، در مناسبتهای مختلف به مناطق مورد نیاز اعزام میشوند.
نسبت به توسعه کمی، به ویژه در خصوص آموزشها، بنا داریم دورههای متعدد آموزشی در قم و شهرستانها شامل تربیت مربی کودک، و نوجوان، تربیت مشاور، تربیت مدرس معارف اسلامی و... را توسعه دهیم. این آمادگی را داریم که این دورهها به ویژه در مدارس علمیه سراسر کشور برگزار نماییم. امید است با توسعه کیفی و کمی، شاهد اثربخشی بیشتر فعالیت های تبلیغی باشیم.
* در پایان مطلبی دارید بفرمایید؟
ما باید مخاطبان خود را توسعه دهیم، مبلغان باید در عرصههای مختلف علمی و تبلیغی توانا شوند و از ظرفیت حوزه در عرصههای مختلف از جمله جامعه معتادان و مقابله با این پدیده شوم استفاده شود، چراکه ریشه بیشتر بزهها در اعتیاد است؛ همچنین حضور فعال در عرصه مشاوره خانواده نیز از جمله عرصههایی است که باید به آن توجه نمود.
* از حوصلهای که در پاسخگویی به پرسشها داشتید، سپاسگزاریم ... .
بنده نیز از شما و همکارانتان در خبرگزاری حوزه و هفتهنامه افق حوزه و اهتمام آن در انعکاس اخبار حوزه تقدیر و تشکر دارم.